2. Հոդվածոտանիների կառուցվածքային և գործառութային առանձնահատկությունները

Հոդվածոտանիները կենդանի օրգանիզմների ժամանակակից կայսրությունում, ինչպես արդեն ծանոթացաք, ներկայանում են որպես ամենաբազմազան և միջավայրին լավ հարմարված կարգաբանական խումբ: Իրենց պատմական զարգացման ընթացքում հոդվածոտանիները կարողացել են «գրավել» գրեթե ամբողջ երկրագունդը, քանի որ դրանք տարածվում են բոլոր կենսամիջավայրերում:

 

Հոդվածոտանիներին կարելի է հայտնաբերել.

 

Ջրային կենսամիջավայրում. օրինակ՝ խեցգետինը, խաչափառը, ջրալուն, ցիկլոպը:

 

  

Ցամաքային կենսամիջավայրում. օրինակ՝ նեպուկը, սարդը, կարիճը, մրջյունը:

 

  

Օդացամաքային կենսամիջավայրում. օրինակ՝ բզեզները, թիթեռները, մեղուները, ճպուռները:

 

  

Հոդվածոտանիները իրենց անվանումը ստացել են՝ ելնելով նրանց արտաքին կառուցվածքային հիմնական առանձնահատկություններից: Ինչպես օղակավոր որդերի մարմինը, հոդվածոտանիների մարմինը ևս կազմված է առանձին հատվածներից, որոնք, սակայն, կառուցվածքային տեսանկյունով միանման չեն և կատարում են տարբեր ֆունկցիաներ:

 

Ի տարբերություն օղակավոր որդերի նույնական հատվածների` հոդվածոտանիների մարմնի առանձին հատվածները միմյանց հետ միավորվում են շարժուն կամ կիսաշարժուն ձևերով, առաջացնելով՝ հոդեր:

 

Որոշ հատվածներ միավորվում են անշարժ կերպով և ձևավորում են հոդվածոտանիների մարմնի հիմնական մասերը՝ գլուխը, կուրծքը, երբեմն՝ գլխակուրծքը և փորիկը:

 

 

Հոդվածոտանիների որոշ հատվածներ հոդերով միավորվելով առաջացնում են շարժուն հատվածավոր վերջույթներ:

Հոդվածավոր վերջույթները բացի նրանից, որ հանդիսանում են տեղաշարժման բավականաչափ կատարելագործված օրգաններ, կարող են նաև ձևափոխվել և կատարել այլ լրացուցիչ գործառույթներ: Օրինակ՝ ձևափոխվել և գլխի վրա առաջացնել զգայական բեղիկներ և ալեհավաքներ, բերանի շրջանում առաջացնել ծնոտներ:

 

 

 

Հոդվածոտանիների նշված կառուցվածքային յուրահատկությունները մեզ հուշում են, որ հնագույն հոդվածոտանիները շատ նման են եղել ծովային բազմախոզան որդերին, որոնց դուք արդեն ծանոթ եք: Հնագույն հոդվածոտանիների մոտ մարմնի յուրաքանչյուր օղակից դուրս եկող մկանոտ պարապոդիումները և խոզանները արդեն վերաճել էին իսկական հոդավորված զույգ վերջույթների՝ ոտքերի:

 

Դրանց կանդրադառնանք, երբ միասին դիտարկենք միջատների ներքին կառուցվածքը:

 

Եթե երբևէ բռնել եք խեցգետին կամ բզեզ, ապա միանշանակ զգացել եք, որ նրանք արտաքինից կարծր են: Այդ կարծրությունը նրանց տալիս է օրգանիզմի արտաքին կմախքը, որը կազմված է խիտինից:

Խիտինը արտադրվում է մաշկի հատուկ գեղձերի կողմից. այն ածխաջրային ծագում ունեցող օրգանական նյութ է, որը թե՛ կարծրությամբ, և՛ թե բաղադրությամբ նման է փայտանյութին:

 

Խիտինը գրեթե ամբողջությամբ ծածկում է կենդանուն և հուսալիորեն պաշտպանում է շրջապատող միջավայրի մեխանիկական, քիմիական և այլ վնասակար գործոններից: Խիտինային արտաքին կմախքը պատված է սպիտակուցային շերտով, որը կրկնապատկում է զրահի ամրությունը և հաղորդում նրան խայտաբղետ գունավորում:

 

 

Ցամաքային հոդվածոտանիները պատված են նաև մոմաշերտով, որը նրանց պաշտպանում է ջրի ավելորդ գոլորշիացումից:

Խիտինային զրահը, ի տարբերություն ցելյուլոզի, բավականաչափ թեթև է. նրա ներքին ելունդներին ամրանում են օրգանիզմի վերջութային մկանները և ապահովում են կենդանու ակտիվ շարժը:

Այնուհանդերձ խիտինային արտաքին կմախքը կենդանու հետ չի աճում, այն զուրկ է ձգվելու հատկությունից և սահմանափակում է օրգանիզմի աճը և չափսերը: Այդ պատճառով որոշակի ժամանակ հետո խիտինային զրահը պոկվում է և դրա փոխարեն սկսվում է ձևավորվել նոր ծածկույթ: