1. Երկկենցաղների բազմազանությունը և դասակարգումը

 

Ինչպես արդեն ներկայացրել ենք, երկկենցաղները պատկանում են քորդավորների տիպի ողնաշարավորների ենթատիպին և հանդիսանում են ամենասակավաթիվ կարգաբանական խումբը: Երկկենցաղների դասը ներկայացված է \(4,7\) հազար տեսակներով, որոնք խմբավորված են \(3\) հիմնական կարգերում՝

Երկկենցաղները, ինչպես արդեն գիտեք, հանդիսանում են առաջին անգամ ցամաք դուրս եկած ողնաշարավոր կենդանիները: Երկկենցաղների կյանքը սերտորեն կապված է երկու կենսամիջավայրերի՝ ջրի և ցամաքի հետ: Այդ կապը հատկապես երևում է բազմացման և գորտընկիթից երկկենցաղների զարգացման ընթացքում:

 

Ցամաքում տեղաշարժվելու, Երկրի ձգողությունը հաղթահարելու և հավասարակշռությունը պահպանելու համար երկկենցաղները ձեռք են բերել ազատ հոդավորված վերջույթներ, որոնք վերջանում են շարժուն մատներով: Շնչում են մթնոլորտային օդը թոքերով և մաշկով: Ունեն արյան շրջանառության երկու շրջան և եռախորշ սիրտ:

 

Երկկենցաղների դասակարգումը և կարգաբանական դիրքը կենդանիների թագավորությունում հետևյալն է.

 

 

Միասին կդիտարկենք հիմնական կարգերի առանձնահատկությունները և բազմազանությունը:

  

I. Անոտանիների կարգ

  

Այս կարգում ընդգրկված կենդանիները իրենցից ներկայացնում են երկար, անոտ մարմնով, որդանման կենդանիներ: Դրանք բնակվում են հիմնականում Աֆրիկայի, Հրվ. Ամերիկայի, Հրվ. Ասիայի խոնավ և արևադարձային անտառներում: Այս կենդանիները հարմարվել են և անցել ցամաքային - փորող կենսակերպին, ապրում են հողի ոչ շատ խորը, վերին շերտերում, տերևների տակ, արմատների արանքում: Այդ իսկ պատճառով ենթարկվել են կառուցվածքային այն բոլոր փոփոխություններին, որոնք բնորոշ են փորող կենսակերպով օրգանիզմներին: Նրանք կորցրել են վերջույթները, տեսողությունը, միջին ականջը: Անոտների կարգում առկա են մոտ \(200\) տեսակներ: Հիմնական ակնառու ներկայացուցիչն է որդուկը:

 

  

II. Պոչավորների կարգՊոչավորները կառուցվածքով և կենսակերպով նմանվում են հնադարյան երկկենցաղներին: Նրանց մեծ մասը չի հեռանում ջրից, շատերը նույնիսկ չունեն թոքեր և շնչում են արտաքին խռիկներով ու մաշկով: Պոչավորների ակնառու ներկայացուցիչներից են տրիտոններն ու սալամանդրաները: Գարնանը արու տրիտոնի մեջքի վրա առաջանում է սանրաձև կատար: Այն ուժեղացնում է մաշկային շնչառությունը և իր վառ գունավորմամբ գրավում էգերին: Բազմացման ժամանակ արուները ջրամբարի ափերին գտնվող քարերին, խոտերին սոսնձում են սերմնաբջիջով լցված պարկիկներ, որոնք էգը մտցնում է իր կոյանոցի մեջ և կատարվում է բեղմնավորում: Բազմացումից հետո տրիտոնները դուրս են գալիս ցամաք:

  

  

 

Երկկենցաղները մանր գիշատիչներ են, ոչնչացնում են բույսերի վնասատու միջատներին, մարդու և կենդանիների հիվանդությունների հարուցիչներ տարածողներին: Երկկենցաղների մեծ մասը որս անելով գիշերը կամ մթնշաղին՝ ոչնչացնում է ցերեկային թռչունների համար անմատչելի վնասատուներին: Մեկ դոդոշն օրական ուտում է \(25 - 30\) միջատ, իսկ \(1\) հա տարածքի վրա դոդոշներն ոչնչացնում են տարեկան մոտ \(100\) հազար վնասատու միջատների: