Պատահույթներ
Առօրյա կյանքում մենք ականատես ենք լինում տարբեր իրադարձությունների:
Օրինակ
Անձրև է գալիս, հայրիկը նոր հեռուստացույց է գնում, Հայաստանի շախմատի թիմը հաղթում է, քո ընկերը հիվանդանում է և այլն:
Այս իրադարձությունների մեջ առանձնացնենք երեք տեսակներ:
\(1)\) Իրադարձություններ, որոնք միշտ կատարվում են:
\(2)\) Իրադարձություններ, որոնք երբեք չեն կատարվում:
\(3)\) Իրադարձություններ, որոնք երբեմն կատարվում են, իսկ երբեմն էլ՝ ոչ:
Լավ հասկանալու համար այս գաղափարները, դիտարկենք զառը, որի նիստերի վրա տեղադրված են թվերը:
Պատկերացնենք երեք իրադարձություններ՝
\(1)\) զառը գլորելուց բացվում է թվերից որևէ մեկը,
\(2)\) զառը գլորելուց բացվում է թիվը,
\(3)\) զառը գլորելուց բացվում է թիվը:
Այս իրադարձություններից՝
- առաջինը հաստատ կկատարվի (զառը կկանգնի որևէ նիստի վրա և կբացվի թվերից որևէ մեկը),
- երկրորդը երբեք չի կատարվի (զառի նիստերի վրա չկա թիվը, ուստի անհնար է, որ թիվը բացվի),
- երրորդը երբեմն կատարվում է, իսկ երբեմն էլ՝ ոչ (եթե բացվի -ը, ապա կկատարվի, իսկ եթե բացվի թվերից որևէ մեկը, ապա՝ ոչ):
Առօրյա իրավիճակներում ևս իրադարձությունները նման են այս երեք տեսակներին:
- «Ֆուտբոլիստի հարվածից վեր բարձրացած գնդակը կընկնի գետնին» իրադարձությունը միշտ կատարվում է,
- «Ֆուտբոլիստի հարվածից հետո գնդակը կթռնի կիլոմետր» իրադարձությունը երբեք չի կատարվում,
- «Ֆուտբոլիստի իրացրած մետրանոց հարվածը գոլ կլինի» իրադարձությունը կարող է կատարվել կամ՝ ոչ:
1) Իրադարձությունը կոչվում է հավաստի, եթե այն միշտ տեղի է ունենում:
2) Իրադարձությունը կոչվում է անհնար, եթե այն երբեք տեղի չի ունենում:
Մաթեմատիկայում կարևոր են երրորդ տեսակի իրադարձությունները, որոնք որոշակի պայմանների դեպքում կարող են տեղի ունենալ կամ տեղի չունենալ:
Այդպիսի իրադարձությունները կոչվում են պատահույթներ(պատահական իրադարձություններ):
Հաճախ մենք ինքներս կարող ենք ստեղծել պայմաններ և ստուգել, թե արդյո՞ք այս կամ այն իրադարձությունը տեղի ունի այդ պայմաններում:
Այդ դեպքում ասում են, որ կատարվում է պատահական փորձ:
Պատահական փորձն ունի տարբեր ելքեր և այն կարելի է կրկնել ցանկացած քանակությամբ:
Պատահական փորձերի օրինակներ են՝ մետաղադրամի կամ զառի նետումը, թիրախի վրա կրակելը, տուփից գնդիկ հանելը և շատ ուրիշներ:
Պատահական իրադարձությունները ուսումնասիրում է մաթեմատիկայի ճյուղերից մեկը, որը կոչվում է հավանականությունների տեսություն:
Հավանականությունների տեսության մեջ պատահույթները ընդունված է նշանակել լատիներեն մեծատառերով՝ : Հավաստի իրադարձությունը նշանակում են հունարեն «օմեգա» մեծատառով՝ , իսկ անհնար իրադարձությունը՝ նշանով:
Աղբյուրները
Բ. Նահապետյան, Ա. Աբրահամյան, Մաթեմատիկա 6-րդ դասարան, ՄԱՆՄԱՐ, 2012: