Թռչունների ներքին կառուցվածքը
Թռչունները առաջին տաքարյուն ցամաքային ողնաշարավորներն են, հարմարված են թռիչքին, գրավել են օդացամաքային կենսամիջավայրը:
Նրանց առջևի վերջույթները վերափոխվել են թևերի, մարմինը պատված է փետուրներով: Բազմանում են՝ ցամաքի վրա դնելով կրային կեղևով պատված խոշոր ձվեր:
Կենտրոնական նյարդային համակարգի և զգայարանների բարձր զարգացած լինելու շնորհիվ թռչունները ունեն բարդ վարք: Շարժունությամբ և մեծ հեռավորությունների վրա տեղաշարժեր կատարելու ունակությամբ թռչուններն առաջին տեղն են գրավում ցամաքային ողնաշարավորների մեջ:
Արտաքին միջավայրի ցուրտ պայմաններում գոյատևելու, մարմնի կայուն ջերմաստիճան գրանցելու և ակտիվ կենսակերպ վարելու համար՝
\(1.\) Թթվածնի ինտենսիվ կլանում.
Կրկնակի շնչառությունը և օդապարկերը թույլ տվեցին լուծել այդ խնդիրը:
\( \)
\(2.\) Քառախորշ սիրտ.
Մաքուր զարկերակային արյան մատակարարումը թույլ է տալիս գրանցել մարմնի բարձր ջերմաստիճան:
\( \)
\(3.\) Փետրածածկույթ.
Մաշկի փետուրները կատարում են ջերմության պահպանման և բաշխման գործառույթ:
\( \)
\(4.\) Զարգացած ազդանշանային համակարգ.
Լավ զարգացած նյարդային համակարգը, բնազդներն ու պայմանական ռեֆլեքսները լուծել են կողմնորոշային խնդիրը:
Այսպիսով կարելի է եզրակացնել, որ թռչունները լավ զարգացած, բարձրագույն ողնաշարավոր կենդանիներ են:
Մարսողական համակարգ
Թռչունների բարձր ակտիվությունը և մարմնի տաքարյունությունն ապահովելու համար անհրաժեշտ է մեծ քանակի կեր:
Թռչունների մեծամասնությունը սնվում է կենդանական կերով, բուսակեր տեսակները մեծաթիվ չեն: Սնունդ հայթհայթելուն օգնում է կտուցը և սրածայր լեզուն:
Մարսողական համակարգը կազմված է հետևյալ հերթագայությունից՝
\(1.\) բերան,
\(2.\) կլան,
\(3.\) կերակրափող,
\(4.\) ստամոքս (գեղձային և մկանային հատվածներից կազմված),
\(5.\) \(12\)-մատնյա աղիք,
\(6.\) բարակ աղիք,
\(7.\) հաստ աղիք,
\(8.\) ուղիղ աղիք,
\(9.\) կոյանոց,
\(10.\) կոյանցք:
12-մատնյա աղիքում բացվում են ենթաստամոքսային գեղձի և լյարդի ծորաններ:
Կոյանոցը ուղիղ աղիքի լայնացում է, որի մեջ բացվում են միզածորանները և սեռական գեղձերի արտատար ծորանները:
Կերակրափողը ստորին մասում լայնանում է և վերածվում կտնառքի, որի մեջ ժամանակավորապես հավաքվում է կերը:
Գիշատիչ թռչունները լավ որսորդներ են, որոնք կարող են հարձակվել և հափշտակել իրենցից մի քանի անգամ մեծ և ծանր որս:
Արտազատական համակարգ
Ուշադրություն
Թռչունները միզափամփուշտ չունեն:
Արտաթորության օրգանները ողնաշարի երկու կողքերին գտնվող մեկ զույգ տափակացած երիկամներն են:
Երիկամները գտնվում են կոնքագոտու երկու փոսերում: Տափակացած մարմիններ են, որոնցից դուրս եկող միզածորանները բացվում են կոյանոցի մեջ:
Շնչառական համակարգ
Թռչունների օրգանիզմը կարիք ունի մեծ քանակով թթվածնի: Այդ իսկ պատճառով նրանք ունեն կատարելագործված շնչառական համակարգ:
Շնչառական համակարգը կազմված է շնչառական ուղիներից, գազափոխանակության օրգաններից՝ թոքերից, օդապարկերից:
Շնչառական ուղիներն ունեն հետևյալ հաջորդականությունը.
\(1.\) քթանցքեր
\(2.\) քթի և բերանի խոռոչ
\(3.\) կոկորդ
\(4.\) շնչափող
\(5.\) զույգ բրոնխներ
\(6.\) բրոնխեոլներ
Կոկորդում գտնվում են թռչունների ձայնալարերը, որոնց շնորհիվ որոշ թռչուններ կարողանում են դայլայլել:
Շնչափողը ճյուղավորվում է զույգ բրոնխների, որոնցից յուրաքանչյուրը մտնում է մեկական թոք:
Բրոնխները թոքերի կազմում ծառի սաղարթի նման ճյուղավորված են մանր բրոնխեոլների:
Բրոնխեոլները խաղողի ողկույզների տեսք ունեն, պատված են մազանոթային խիտ ցանցով և գտնվում են թոքերի մեջ:
Բրոնխեոլներում տեղի է ունենում գազափոխանակությունը օդի և արյան միջև:
Օդապարկերը բրոնխեոլների խոշոր և նուրբ արտափքումներ են, որոնք դուրս գալով թոքերի կազմից՝ տեղավորվում են մաշկի տակ և միօրգանային տարածություններում:
Թռչունների գազափոխանակության ինտենսիվությունը պայմանավորված է կրկնակի շնչառությամբ:
Կրկնակի շնչառությունը թթվածնի յուրացումն է և՛ արտաշնչման, և՛ ներշնչման պահերին:
Շնչառական շարժումներ և գազափոխանակություն
Ներշնչում - օդը անցնում է թոքեր, որտեղից անցնում է օդապարկեր և պահեստավորվում: Թոքերում կատարվում է գազափոխանակություն:
Արտաշնչում - \(C\)-ով հարուստ օդը դուրս է մղվում թոքերից, նույն պահին օդապարկերում պահեստավորված օդը անցնում է թոքեր: Թոքերում կատարվում է գազափոխանակություն պահեստավորված օդի և արյան միջև:
Օդապարկերը թեթևացնում են նաև թռչնին օդում թռչելիս և մասնակցում են ջերմակարգավորմանը:
Արյունատար համակարգ
Թռչուններն ունեն փակ արյունատար համակարգ և տաքարյուն կենդանիներ են:
Թռչուններն ունեն քառախորշ սիրտ՝ կազմված \(2\) նախասրտից և \(2\) փորոքից: Փորոքն ունի լրիվ միջնապատ:
Թռչուններն ունեն արյան շրջանառության երկու շրջան, որոնք երկուսն էլ սկսվում են փորոքներից:
Աորտային աջ աղեղ - դուրս է գալիս ձախ փորոքից և սկսվում է արյան շրջանառության մեծ շրջանը: Զարկերակային արյունը գնում է հյուսվածքներ և վերածվում երակայինի: Ավարտվում է աջ նախասրտում:
Թոքային զարկերակը - դուրս է գալիս աջ փորոքից և սկսվում է արյան շրջանառության փոքր շրջանը: Երակային արյունը գնում է թոքեր և վերածվում զարկերակայինի: Ավարտվում է ձախ նախասրտում:
Թռչունների սիրտը և թոքերը պաշտպանված են կրծքավանդակով:
Նյարդային համակարգ
Թռչունների նյարդային համակարգը ենթակա է կառուցվածքային նույն տրամաբանությանը. կազմված է՝
\(I\). գլխուղեղից - պատսպարված է գանգատուփում և ունի \(5\) բաժին:
\(II\). ողնուղեղից - պատսպարված է ողնաշարի ողնուղեղային խողովակում:
\(III\). նյարդերից- դուրս են գալիս գլխուղեղից և ողնուղեղից և նյարդավորում օրգանիզմը:
Գլխուղեղի բաժիններից յուրաքանչյուրը կարգավորում են հետևյալ գործընթացները.
\(1.\) Երկարավուն ուղեղ - կարգավորում է կենսագործունեության հիմնական դրսևորումները:
\(2.\)Միջին ուղեղ - ընկալում է տեսողական և լսողական առաջնային գրգիռները:
\(3.\) Միջակա ուղեղ - ապահովում է օրգանիզմի կենսագործունեության անխափանությունը:
\(4.\) Ուղեղիկ - ապահովում է մարմնի հավասարակշռությունը և շարժումների համաձայնեցվածությունը:
\(5.\) Առջևի ուղեղ - կազմված է երկու կիսագնդերից, որոնց վրա նկատվում են գորշ նյութի կատարելագործված կուտակումներ՝ կեղև:
Գորշ նյութի կատարելագործումը հանգեցրել է թռչունների բարդ վարքագծի, տարածական կողմնորոշման և բարդ պայմանական ռեֆլեքսների դրսևորմանը:
Ուղեղիկը լավ է զարգացած, քանի որ կոորդինացնում է բարդ շարժումների համապատասխանեցումը թռիչքի ընթացքում:
Զգայարաններ
Թռչուններն ունեն \(5\) զգայարան՝
- տեսողական,
- լսողական,
- հոտառական,
- շոշափելիքի,
- համի:
Տեսողական զգայարան - գլխի առջևի երկու կողքերում տեղակայված զույգ, խոշոր, պարզ աչքերն են: Միջին ուղեղի կատարելագործումը հանգեցրել է գունավոր և նուրբ տեսողական համակարգի ձևավորմանը:
Լսողական զգայարան - թռչունները բացի ներքին և միջին ականջներից ունեն նաև արտաքին ականջ՝ լսողական անցուղի: Միջին ականջը արտաքինից սահմանազատվում է թմբկաթաղանթով:
Հոտառական զգայարան - գլխի վրա՝ աչքերի առջևում գտնվող զույգ քթանցքները, ծառայում են ոչ միայն շնչառությանը, այստեղ են գտնվում նաև հոտառական պարկերը:
Շոշափելիքի զգայարան - լեզուն, կտուցը, երբեմն ճանկերը թռչունների շոշափելիքի օրգաններն են:
Համի զգայարան - թռչուններն ունեն նաև հոտառության և համի զգայարաններ: Տարբերակում են քաղցրը, աղին, կծուն, թթուն:
Ուշադրություն
Թռչունները ձայներով հաղորդակցվում են, ինչը ձայնալարերի առկայության, միջին և առջևի ուղեղների կատարելագործման արդյունք է:
Կենտրոնական նյարդային համակարգի զարգացումը հնարավորություն է տվել ճիշտ և հուսալի կերպով ընկալել շրջապատող միջավայրի առարկաներն ու երևույթները: Թռչուններն օգտվում են ազդանշանների բարդ համակարգից: Այդ ազդանշաններն ընկալելու կարողությունը մեծամասամբ բնածին է: Ազդանշանային զարգացած համակարգը թույլ է տվել դրսևորել տարածական կողմնորոշման ամենից կատարելագործված համակարգը կենդանական աշխարհում:
Նյարդային գործունեության բարձր մակարդակը հնարավորություն է տվել թռչուններին հաղորդակցվել միմյանց հետ, «դաստիարակել» սերնդին: Այդպիսով թռչուններին բնորոշ են խմբային վարքի դրսևորման ձևերը, որով ապահովվում է երկարատև գաղթի, կեր հայթհայթելու, թշնամիներից պաշտպանվելու ունակությունը:
Աղբյուրները
Կենսաբանություն. Կենդանի օրգանիզմների բազմազանությունը. 7-րդ դասարանի դասագիրք/ Տ.Վ. Թանգամյան, Ս. Հ. Սիսակյան -Եր.: Տիգրան Մեծ, 2013, էջ 158-161
Կենսաբանություն. Կենդանի օրգանիզմների բազմազանությունը. 7-րդ դասարանի դասագիրք/ Է.Ս. Գևորգյան, Ֆ.Դ. Դանիելյան, Ա.Հ. Եսայան - Եր.: Աստղիկ գրատուն, 2013, էջ 217-220
Կենսաբանություն. Կենդանի օրգանիզմների բազմազանությունը. 7-րդ դասարանի դասագիրք/ Է.Ս. Գևորգյան, Ֆ.Դ. Դանիելյան, Ա.Հ. Եսայան - Եր.: Աստղիկ գրատուն, 2013, էջ 217-220
https://i.pinimg.com/originals/42/f5/61/42f56159bbf1ed67dc119943a3e9da8d.gif
http://900igr.net/datas/biologija/Stroenie-ptitsy/0017-017-Stroenie-ptitsy.jpg
https://ds04.infourok.ru/uploads/ex/0a10/0008d027-7851125e/hello_html_m37688965.jpg
http://s.glbimg.com/jo/g1/f/original/2014/09/11/000_par7973153_1.jpg
https://slide-share.ru/image/5775842.jpeg
https://studlib.info/images/ru/baza7/1905520269800.files/image029.png
https://image.shutterstock.com/image-vector/internal-organs-birds-450w-494566021.jpg
https://farm4.staticflickr.com/3821/9167401153_d091af274f.jpg
https://reader.lecta.rosuchebnik.ru/demo/8092-65/data/images/autogen_254444.jpg