1. Կաթնասունների բազմացումը և զարգացումը

Կաթնասունները կենդանածին, բաժանասեռ կենդանիներ են, որոնք բազմանում են ներքին բեղմնավորմամբ:

Լավ աչքի է ընկնում սեռական դիմորֆիզմը: Արուն ավելի խոշոր, վառ արտահայտված արտաքինով է՝ ավելի խոշոր եղջյուրներ, թավ մազածածկույթ, մկանուտ մարմին և այլն:

 

 

Կաթնասունները ևս մասնակցում են հարսանեկան խաղերի:

  

 

Կենդանածնության հետ կապված կաթնասունների բազմացման օրգաններն աչքի են ընկնում որոշ յուրահատկություններով: Էգի ձվարանները փոքր են, դրանց մեջ պարունակվող և զարգացող ձվաբջիջներն ունեն մանրադիտակային չափեր՝ \(0,1 - 0,2\) մմ տրամագծով և գրեթե զուրկ են դեղնուցից:

 

Հասունացած ձվաբջիջներն անցնում են ձվատար խողովակի մեջ, որտեղ տեղի է ունենում բեղմնավորումը: Զույգ ձվարանները բացվում են իգական սեռական համակարգի հատուկ օրգանի՝ արգանդի մեջ, որն ունեն միայն կաթնասունները: Արգանդը մկանուտ պարկ է, որի պատերն ընդունակ են խիստ ձգվելու: Կիսվել սկսող ձվաբջիջը ամրանում է արգանդի պատին և պտղի հետագա ամբողջ զարգացումն ընթանում է այդ օրգանում:

 

Բեղմնավորված ձվաբջիջը ամրանում է արգանդի վերին պատին՝ ձևավորելով ընկերք: Այնուհանդերձ զարգացող սաղմի շուրջ որպես կանոն սկսում են ձևավորվել սաղմնային թերթիկները՝ ամնիոնը և խորիոնը: Կաթնասունների օրգանիզմում սաղմը ուղղակիորեն սնվում է մայրական օրգանիզմից՝ ընկերքից սկիզբ առնող պորտալարի միջոցով:

 

 

Զարգացող սաղմի շուրջ առաջանում են թաղանթներ, որոնք մի կողմով սերտաճում են արգանդի պատին: Այդ տեղում, որը կոչվում է ընկերք, մոր արյունատար անոթները սերտորեն շփվում են պտղի թաղանթի արյունատար անոթների հետ: Սաղմը ընկերքի հետ միացած է պտղալարով, որի միջով անցնում են նրա արյունատար անոթները: Ընկերքում մոր արյունատար անոթների պատերով սաղմի արյան մեջ են անցնում սննդանյութերն ու թթվածինը, իսկ հակառակ ուղղությամբ՝ ածխաթթու գազը և սաղմի կենսագործունեության այլ վտանգավոր արգասիքներ:

 

Կաթնասունների սաղմը զարգացման վաղ փուլերում ունի քորդա, խռիկային ճեղքեր և ստորակարգ քորդավորների այլ հատկանիշներ: Մորից անընդհատ ստանալով սննդանյութեր՝ սաղմն աճում է և ձգում արգանդի պատերը: Կաթնասունների տարբեր տեսակների ներարգանդային զարգացման տևողությունը, որը կոչվում է հղիություն, տարբեր է և կախված է հիմնականում կենդանու չափերից: Այսպես, մկների հղիությունը տևում է \(11-15\ \)օր, շանը՝ երկու ամիս, փղինը՝ \(20-22\) ամիս:

 

 

 

Հղիությունն ավարտվում է ծննդաբերությամբ, որի ժամանակ արգանդի պատերի կծկումների շնորհիվ պտուղը սեռական ուղիներով հրվում է դուրս: Ծնված ձագը կատարում է առաջին ներշնչումը, թոքերը հարթվում են, և նա սկսում է շնչել ինքնուրույն: Դրանից հետո պորտալարը կտրվում է կամ էլ էգը կրծում է այն: Տարբեր տեսակի կաթնասունների ձագերի քանակը մի ծինում տարբեր են: Խոշոր կաթնասունները սովորաբար ծնում են \(1\) կամ \(2\) ձագ, միջինները՝ \(2-5\), իսկ մանր կենդանիները, օրինակ՝ առնետները, ունենում են մինչև \(22\) ձագ:

 

 

  

Կաթնասուններն իրենց դասի անվանումը ստացել են այն հանգամանքից ելնելով, որ բոլորն իրենց նորածին ձագերին կերակրում են կաթով:

Կաթն առաջանում է էգի կրծքի կամ փորի վրա տեղավորված կաթնագեղձերում: Կաթնագեղձերի ծորանները փոքր անցքով բացվում են դուրս:

 

 

Կաթը կաթնագեղձերում սկսում է արտադրվել ծննդաբերության պահին: Նա շատ սննդարար է և պարունակում է ձագերի սնման համար անհրաժեշտ բոլոր նյութերը՝ ջուր, ճարպեր, սպիտակուցներ, ածխաջրեր, վիտամիններ և հանքային աղեր: Կաթի սպիտակ գույնը պայմանավորված է նրա բաղադրության մեջ մտնող ճարպի մանրագույն կաթիլներով: Այդպիսի ճարպը հեշտությամբ է մարսվում և յուրացվում ձագի օրգանիզմում:

Սկզբնական շրջանում էգն իր սերնդին կերակրում է միայն կաթով: Մեծացած ձագերն անցնում են սովորական կերով սնվելուն:

 

 

  

Բոլոր գիշատիչների, ինչպես նաև շատ կրծողների ու այլ մանր կաթնասունների ձագերը ծնվում են կույր, երբեմն էլ՝ մերկ: Այդ տեսակների էգը մինչև ծննդաբերությունը կառուցում է բույն կամ որջ: Նա տաքացնում է և կերակրում ձագերին, լիզում է նրանց, հետևում թաքստոցի մաքրությանը: Խոտակեր կաթնասունների մեծ մասի ձագերը ծնվում են լրիվ ձևավորված և մի քանի ժամում կարող են հետևել մորը: Այդ դեպքում սերնդի խնամքը արտահայտվում է նրան պաշտպանելու մեջ: Բոլոր կաթնասունների էգերը ձագերին սպառնացող անմիջական վտանգի դեպքում ցուցաբերում են յուրատեսակ ակտիվություն, պաշտպանում նրանց՝ հաճախ վտանգելով սեփական կյանքը:

 

 

Արուները սովորաբար չեն դաստիարակում սերունդը: