2. Միջատների բազմացումը և զարգացումը

Միջատները, ինչպես արդեն գիտեք, բաժանասեռ կենդանիներ են, որոնց մոտ վառ արտահայտված է սեռական դիմորֆիզմը: Դա նշանակում է, որ արուները և էգերը խիստ տարբերվում են միմյանցից չափսերով և գունավորմամբ: Էգ միջատի բարեհաճությանը արժանանալու համար արուները պետք է ունենան գրավիչ արտաքին գունավորում և ուժեղ մկանային համակարգ: Արուները միմյանց հետ մրցակցում են էգ միջատի հետ խաչասերվելու համար, ուստի անհրաժեշտ է ունենալ ուժեղ մկանային համակարգ՝ մրցակցային պայքարում հակառակորդին հաղթելու համար: 

 

 

Միջատները ունեն գեղձեր, որոնք արտադրում և արյան մեջ են բաց թողնում կենսաբանական ակտիվ նյութեր: Այդ գեղձերը կոչվում են ներզատիչ գեղձեր, իսկ նրանց արտադրանքը՝ հորմոններ:

Հորմոնները կարող են ինչպես խթանել, այնպես էլ կանխել կա՛մ այս, կա՛մ այն օրգանի աճը: Միջատներին բնորոշ են \(2\) տիպի հորմոններ՝ ընդհանուր և սեռական:

Արական սեռական հորմոնների ազդեցությամբ խթանվում է արու միջատի մկանների ակտիվ աճը, վառ գունավորումը և ագրեսիվ պահվածքը:

Ներքին բեղմնավորումը ցամաքային կենսակերպին առավելագույնս հարմարման արդյունք է և իրենից նեկայացնում է բազմացման կատարելագործված ձևը:

 

Բեղմնավորման ընթացքում արուն իր սեռական բջիջները ուղարկում է դեպի էգի սեռական ներքին ուղիներ, որտեղ էլ կատարվում է բեղմնավորումը:

 

Ներքին բեղմնավորումը բնորոշ է նաև բարձր կազմավորված կենդանիներին՝ որոշ սողուններին, թռչուններին, կաթնասուններին, այդ թվում նաև՝ մարդուն:

 

Սպերմատոզոիդները էգի սեռական ուղիներում շատ երկար ժամանակ պահպանում են իրենց կենսունակությունը: Օրինակ՝ մայր մեղուն զուգավորումից հետո կարող է \(4 -5\) տարի ձվադրել առանց կրկնակի զուգավորման:

 

Բեղմնավորումից հետո զիգոտը վերածվում է սաղմի:

 

Տարբերակում ենք միջատների զարգացման \(2\) հիմնական փուլ՝

  

  

Սաղմնային զարգացման ընթացքում սաղմը շրջապատվում է իրեն սնուցող և պաշտպանող հյուսվածքների թերթիկներով և վերածվում ձվի:

Ձվերի մի քանի տասնյակ խմբեր կազմում են բոժոժներ, որոնք էգը կազմավորումից հետո դուրս է բերում իր օրգանիզմից՝ ձվադրում է:

 

 

Ձվադրման համար էգը ընտրում է առավելագույնս տաք և սննդարար միջավայր:

 

Հին եգիպտական դիցաբանության մեջ գոմաղբաբզեզը պաշտամունքի առարկա էր, որը հետին ոտքերով գլորում էր գոմաղբից հղկված գնդիկներ՝ դրանցում ձվադրելու համար: Հին եգիպտացիները դրանում տեսնում էին արևի և երկրագնդի, տարվա եղանակների և օրվա,  ցիկլային շարժումների և փոփոխությունների խորհուրդը:

 

 

Մայիսյան բզեզը ձվադրում է հողում, միջատների մի զգալի մաս ձվադրում է պտուղներում, այլ բուսական և կենդանական հյուսվածքներում, օրինակ՝ խնձորի պտղակեր, բոռ, ոջիլ, ճանճ: Որոշակի զարգացման մակարդակի հասնելուց հետո սաղմը վերածվում է թրթուրի, որը պատռում է ձվի թաղանթները և դուրս գալիս արտաքին միջավայր՝ որպես ինքնուրույն օրգանիզմ:

  

 Միջատների հետսաղմնային զարգացումը ընթանում է կերպարանափոխությամբ: Ձվից դուրս եկած թրթուրը տարբերվում է հասուն միջատից կա՛մ ամբողջությամբ, կա՛մ մասամբ:

 

Գոյություն ունի միջատների հետսաղմնային զարգացման \(2\) տեսակ՝

 

 

\(1. \)Թերի կերպարանափոխություն

  

Այս դեպքում ձվից դուրս եկած թրթուրն արտաքին կառուցվածքով, կենսակերպով, սնման եղանակով նման է հասուն ձևին, սակայն տարբերվում է չափսերով: Մի քանի մաշկափոխությունից հետո միջատն ի վերջո հասունանում է և վերածվում հասուն ձևի:

Թերի կերպարանափոխությամբ են զարգանում մորեխները, ճռիկը, խավարասերները, ճպուռը, արջուկը, աղոթարարը:

 

 

\(2. \)Լրիվ կերպարանափոխություն

  

Այս դեպքում հետսաղմնային զարգացումը կապված է օրգանիզմի արտաքին և ներքին կառուցվածքի շատ խոր փոփոխությունների հետ: Ձվից դուրս եկած թրթուրը շատ նման է օղակավոր որդի: Նրա մարմինը տարբերակված չէ, չունի թևեր, բերանային ապարատն այլ տիպի է, ճանճի թրթուրներն ընդհանրապես անոտ են: Օրինակ՝ թիթեռը ունի ծծող, իսկ նրա թրթուրը՝ կրծող բերանային ապարատ: Թրթուրը որպես առանձնյակ սնվում է, աճում, տեղաշարժվում, զարգանում, որից հետո հասնելով հասունության հստակ մակարդակի՝ անցնում է կերպարանափոխության: Թրթուրը դադարում է սնվել, տեղաշարժվել, ամրանում է ծառի ճյուղին և տեղափոխվում հանգստի շրջան, որը կոչվում է հարսնյակային:

 

 

Թրթուրը հատուկ գեղձերից արտադրում է նուրբ մազանման թելիկներ, որոնցով պարուրվում է, ծածկվում և ինքնամեկուսանում արտաքին աշխարհից` վերածվում հարսնյակի: Որոշ միջատների հարսնյակը ունի ահռելի նշանակություն մարդու համար: Թթենու շերամի հարսնյակային թելիկներից մարդը սովորել է ստանալ մետաքսաթել և պատրաստել բնական ու թանկարժեք գործվածք՝ մետաքս:

 

 

Թրթուրի տվյալ կարգավիճակը անվանվում է հարսնյակ: Հարսնյակում նյարդային համակարգից բացի վերակառուցվում են թրթուրի բոլոր կազմավորումները: Այնուհետև հարսնյակը պատռվում է և դուրս է թռչում հասուն միջատը: