Հոսանքի մագնիսական դաշտը:
Եթե հաղորդալարը տեղադրվի մագնիսական սլաքի վերևում և միացվի հոսանքի աղբյուրին, ապա մագնիսական սլաքը կխոտորվի, ընդունելով որոշակի դիրք: Հաղորդիչը հոսանքի աղբյուրից անջատելիս՝ մագնիսական սլաքը նորից կընդունի նախկին դիրքը:
Փորձի արդյունքում կարող ենք եզրակացնել, որ կամայական հաղորդիչ, որով հոսանք է անցնում, ձեռք է բերում մագնիսական հատկություններ: Հիշենք, որ էլեկտրական հոսանքը լիցքավորված մասնիկների ուղղորդված շարժում է: Եթե լիցքավորված մասնիկները անշարժ են, ապա նրանց շուրջը ստեղծվում է էլեկտրական դաշտ, իսկ հոսանքի, այսինքն շարժվող լիցքերի շուրջը, էլեկտրական դաշտից բացի ստեղծվում է նաև մագնիսական դաշտ: Այդ դաշտն էլ ստիպում է խոտորվել հաղորդչի մոտ գտնվող մագնիսական սլաքը: Այսպիսով.
Մագնիսական դաշտը ստեղծվում է շարժվող լիցքերի (հոսանքների) կողմից, նրանց շուրջը, և ազդում է շարժվող լիցքերի (հոսանքների) վրա՝ մագնիսական ուժերով:
Էլեկտրական հոսանքը կարելի համարել մագնիսական դաշտի առաջացման աղբյուր. որքան մեծ է հոսանքի ուժը, այնքան հզոր է նրա ստեղծած մագնիսական դաշտը:
Լիցքերի շարժումով են պայմանավորված նաև հաստատուն մագնիսի մագնիսական հատկությունները:
Համաձայն Ամպերի վարկածի, մագնիսի նյութի մոլեկուլներում գոյություն ունեն բազմաթիվ շրջանային հոսանքներ՝ «մոլեկուլային հոսանքներ», որոնք էլ պայմանավորում են այդ նյութի մագնիսական հատկությունները:
Ամպերին ատոմի կառուցվածքը հայտնի չէր, ուստի նա չկարողացավ բացահայտել մոլեկուլային հոսանքների բնույթը:
Ատոմի կառուցվածքի բացահայտումից հետո, պարզ դարձավ, որ նրա միջուկի շուրջը պտտվող էլեկտրոնների տարրական հոսանքների շնորհիվ է առաջանում նյութի մագնիսացումը:
Տարրական հոսանքների տարբեր ուղղություններ ունեցող մագնիսական դաշտերը միմյանց մարում են:
Իսկ եթե այդ մագնիսական դաշտերը համուղղված են՝ գումարվում են իրար, և այդպիսի մարմնի մոտ նկատվում է կայուն մագնիսական դաշտ և հաստատուն մագնիսի հատկություններ:
Մագնիսական դաշտը մեր ձգայարաններով անմիջականորեն չենք ընկալում, սակայն կարող ենք այն դարձնել տեսանելի երկաթի խարտուքի միջոցով:
Մագնիսը մոտեցնելիս, ստվարաթղթի վրա ցանած երկաթի խարտուքի մասնիկները վեր են ածվում փոքրիկ մագնիսկան սլաքների և դասավորվում են որոշակի գծերի երկայնքով ստեղծելով մագնիսկան դաշտի պատկերներ:
Սա հիմք հանդիսացավ, որ մագնիսկան դաշտի գրաֆիկական պատկերման համար մագնիսկան գծեր օգտագործվեն:
Այն գծերը, որոնց երկայնքով դասավորվում են մագնիսկան դաշտում տեղադրված մագնիսկան սլաքները, կոչվում են մագնիսկան գծեր:
Մագնիսական սլաքների հյուսիսային բևեռ՝ \(N\)մատնանշող ուղղությունը համարում են մագնիսական գծերի ուղղություն:
Ուղիղ հոսանքակիր հաղորդչի մագնիսական գծերը այդ հաղորդիչն ընդգրկող շրջանագծեր են: Դրանց խտությունը մեծ է հաղորդչի մոտ, որտեղ մագնիսական դաշտը ուժեղ է, իսկ նրանից հեռանալիս մագնիսական գծերի խտությունը փոքրանում է:
Ուղիղ հոսանքի մագնիսկան դաշտի մագնիսական գծերի ուղղությունը որոշվում է աջ ձեռքի առաջին կանոնով:
Եթե աջ ձեռքի ափի մեջ առնենք հաղորդիչը, բթամատն ուղղելով հոսանքի երկայնքով, ապա մյուս մատերը ցույց կտան այդ հոսանքի մագնիսկան դաշտի մագնիսական գծերի ուղղությունը:
Սահմանումից պարզ է, որ մագնիսկան գծերի ուղղությունը կապված է հոսանքի ուղղության հետ և այն փոխելիս փոխվում է նաև մագնիսկան սլաքների կողմնորուշումը:
Հոսանքի մագնիսական դաշտը կարելի ուժեղացնել հոսանքակիր հաղորդչին պտտվող գալարների ձև տալով: Արդյունքում ստացված հոսանքակիր կոճը կոչվում է սոլենոիդ:
Սոլենոիդի ստեղծած մագնիսական դաշտը պատկերված է նկարում, որից երևում է, որ մագնիսական գծերը խիտ են սոլենոիդի մեջ, hետևաբար մագնիսական դաշտն այնտեղ ուժեղ է և համասեռ:
Սոլենոիդի մագնիսական գծերի ուղղությունը որոշվում է աջ ձեռքի երկրորդ կանոնով:
Եթե աջ ձեռքի չորս մատերն ուղղենք գալարներով անցնող հոսանքի ուղղությամբ, ապա պարզած բթամատը ցույց կտա սոլենոիդի ներսում մագնիսական գծերի ուղղությունը:
Ինչպես և մագնիսը, սոլենոիդը ունի \(2\) բևեռ՝ հյուսիսային \(N\) և հարավային \(S\): Նրանց մագնիսական գծերը փակ կորեր են, որոնք դուրս են գալիս հյուսիսային բևեռից և մտնում են հարավային բևեռ:
Սոլենոիդի և հաստատուն մագնիսի ներսում մագնիսական գծերն ուղղված են հարավային բևեռից հյուսիսային բևեռ՝ \(S\)-ից \(N\)
Եթե հավաքենք նկորում պատկերված շղթան և ռեոստատի օգնությամբ փոխենք սոլենոիդով անցնող հոսանքի ուժը, ապա համապատասխան ձևով կփոխվի սոլենոիդի մագնիսական դաշտը (հոսանքը մեծացնելիս կուժեղանա):
Եթե սոլենոիդը փոխարինենք ավելի շատ գալարներ ունեցող մեկ այլ սոլենոիդով, ապա նրա մագնիսական ազդեցությունը կմեծանա:
Էլեկտրամագնիս:
Հոսանքակիր կոճի մագնիսական ազդեցությունը կարելի ուժեղացնել նրա մեջ երկաթե միջուկ մցնելով:
Երկաթե միջոկով կոճն անվանում են էլեկտրամագնիս:
\(1\). էլեկտրամագնիսները հաստատուն մագնիսների համեմատությամբ ավելի հզոր են:
\(2\). ցանկացած պահին էլեկտրամագնիսը կարելի անջատել կամ միացնել:
\(3\). էլեկտրամագնիսի մագնիսական դաշտը կարելի հեշտությամբ փոփոխել:
Էլեկտրամագնիսները լինում են տարբեր ձևի, չափերի և մեկի փոխարեն կարող են պարունակել մի քանի կոճ:
Էլեկտրամագնիսները լայն կիրառություն ունեն տեխնիկայում, արդյունաբերության մեջ և ռադիոէլեկտրոնիկայում:
Աղբյուրները
Ֆիզիկա և աստղագիտություն 9; Է. Ղազարյան, Ա. Կիրակոսյան, Գ. Մելիքյան, Ռ. Թոսունյան, Ս. Մաիլյան, Ս. Ներսիսյան; Երևան 2009թ
Ֆիզիկա 9; Ս. Գրոմով, Ն. Ռոդինա, խմբագրությամբ Ա. Մամյանի; Երևան 2015թ.
Ֆիզիկա 9; Ս. Գրոմով, Ն. Ռոդինա, խմբագրությամբ Ա. Մամյանի; Երևան 2015թ.