1. Աշխարհի բնական ռեսուրսների տեղաբաշխումը, հողային ռեսուրսներ

Երկիր մոլորակի բնությունն աչքի է ընկնում բազմազանությամբ: Երկրագնդի վրա բնության տարրերն ու երևույթները տեղաբաշխված են անհավասարաչափ: Երկրի մակերևույթի ջերմությունը և խոնավությունը հասարակածից դեպի բևեռներ, իսկ լեռներում` ստորոտից գագաթ, օրինաչափորեն փոփոխվում են (հիշում ենք հորիզոնական զոնայականությունը հարթավայրերում և վերընթաց գոտիականությունը լեռներում): Այդ փոփոխությունների շնորհիվ փոփոխվում են նաև բնության բաղադրիչները՝ հողերը, բույսերը, կենդանիները և այլն:

Լեռնային ռելիեֆ                                              Հարթավայրային ռելիեֆ

 

 

 

Երկրաբանական գործոններով պայմանավորված՝ նավթի և գազի ռեսուրսների մեծ մասը կուտակվել է պլատֆորմների եզրային տեղամասերում, իսկ մետաղների հանքանյութի պաշարները գտնվում են հին և նոր գեոսինկլինալներում (Ալպ-Հիմալայան և Խաղաղօվկիանոսյան գեոսինկլինալներ):

Ինչպես գիտենք, մարդկությունը գոյություն ունի և զարգանում է մշտապես հարաբերվելով բնության հետ և հաճախ իր տնտեսական գործունեությունը կազմակերպելու համար ոչ միայն հարմարվում է բնության պայմաններին, այլ փորձում է դրանք հարմարեցնել իրեն:

 

 

Հողային ռեսուրսները չափվում են իրենց զբաղեցրած մակերեսով: Դա աշխարհի հողային ֆոնդն է, որը կազմում է \(13,1\) մլրդ հա: Այն մոտավորապես հավասար է մեր մոլորակի ցամաքային մակերեսին (չհաշված սառցապատ տարածքները՝ Անտարկտիդան ու Գրենլանդիան, բևեռամերձ կղզիները և բարձր լեռների մերձգագաթային տարածությունները): Հողային ֆոնդը մեծամասամբ օգտագործվում է գյուղատնտեսության ոլորտում: Օգտագործվող այդ հողերը հայտնի են գյուղատնտեսական նշանակության հողեր կամ գյուղատնտեսական հանդակներ անունով։

Գյուղատնտեսական նշանակության հողերի թե՛ ընդհանուր մակերեսը, և թե՛ կառուցվածքը անփոփոխ չեն: Մարդը մի կողմից ընդարձակում է դրանք` յուրացնելով ոչ գյուղատնտեսական հանդակները` հատելով անտառները, չորացնելով ճահիճները, ոռոգելով անապատները: Միայն XX դարում երկրագնդի վարելահողերի ընդհանուր տարածությունը գրեթե կրկնապատկվել է:
Մյուս կողմից մարդու ոչ խելամիտ գործունեության հետևանքով տեղի են ունենում գյուղատնտեսական հողերի քայքայում ու աղքատացում: Ուժեղանում է հողածածկույթի քայքայումը (հողերի էրոզիան), ջրովի ընդարձակ տարածություններն աղակալվում են, միլիոնավոր հեկտար պիտանի հողերի վրա կառուցապատում է ընթանում: Այս ամենի հետևանքով գյուղատնտեսական նշանակության հողերի մակերեսը կազմում է աշխարհի հողային ֆոնդի մոտ \(30\)%-­ը:

 

Նկարներում ներկայացված են մարդու սխալ գործունեության արդյունքում տեղի ունեցած հողերի քայքայման և որակազրկման պատկերներ՝ 

 

   

Ընդհանուր առմամբ մշակելի հողերով մարդկության ապահովվածությունը բավական ցածր է: Եթե անցյալ դարի կեսերին այդ ցուցանիշը \(0,5\) հա/մարդ էր, ապա \(XXI\) դարի սկզբին գրեթե կրկնակի պակաս՝ \(0,3\) հա: Կան երկրներ (Ճապոնիա, Եգիպտոս), որտեղ վարելահողերով ապահովվածությունը համաշխարհային միջին ցուցանիշից մի քանի անգամ ցածր է: Այն ցածր է նաև Հայաստանի Հանրապետությունում՝ ընդամենը \(0,14\) հա (աշխարհում միջինը՝ \(0,28\) հա): Կան նաև այնպիսի երկրներ, որտեղ այդ ցուցանիշը տասնյակ անգամ ավել է, օրինակ` Ավստրալիայում (\(3,0\) հա):