1. Մայրցամաքներ և աշխարհամասեր

Ինչպես գիտենք, Երկիր մոլորակը բաղկացած է ջրային և ցամաքային տարածքներից, որոնց ընդհանուր մակերեսը \(510\) մլն կմ² է:

 

  

 

Ընդ որում ջրային տարածքներն ավելի քան \(2\) անգամ մեծ մակերես են զբաղեցնում, քան ցամաքայինները:

Ինչպես տեսնում ենք նկար \(2\)-ից, խոշորագույն օվկիանոսը Խաղաղն է, որը զբաղեցնում է Համաշխարհային օվկիանոսի տարածքի գրեթե կեսը: Մեծությամբ երկրորդն Ատլանտյան օվկիանոսն է, որն իր հերթին մոտ \(2\) անգամ փոքր է Խաղաղ օվկիանոսից: Մեծությամբ երրորդ և չորրորդ օվկիանոսներն են համապատասխանաբար Հնդկականը և Հյուսիսային Սառուցյալը:

 

Օվկիանոսների տարածքները ըստ նվազող հաջորդականության 

 

 

Ընդհանուր առմամբ ցամաքային տարածքները զբաղեցնում են \(149\) մլն կմ² մակերես և բաղկացած են մայրցամաքներից ու դրանց շրջապատող բազմաթիվ կղզիներից:

 

Հայտնի է նաև, որ ներկայիս մայրցամաքները միլիոնավոր տարիներ առաջ միավորված են եղել մեկ միասնական Պանգեյ մայրցամաքում, որի տրոհման արդյունքում առաջացել են Լավրասիա և Գոնդվանա մայրցամաքները, որոնց միջև տարածվել է Թետիս օվկիանոսը: Հետագայում Լավրասիա մայրցամաքից առանձնացել են Եվրասիա և Հյուսիսային Ամերիկա մայրցամաքները, իսկ Գոնդվանայից՝ Աֆրիկա, Հարավային Ամերիկա, Ավստրալիա և Անտարկտիդա մայրցամաքները:

 

  

 

Ներկայիս մայրցամաքները միմյանցից տարբերվում են բազմաթիվ ֆիզիկաաշխարհագրական երևույթներով, որոնք պայմանավորված են ոչ միայն տարածքի մեծությամբ և ձգվածությամբ, այլև Երկրագնդի վրա մայրցամաքների դիրքով:

 

 

 

Ամենախոշոր մայրցամաքը Եվրասիան է (\(54,8\) մլն կմ²), որը նաև արևմուտքից-արևելք և հյուսիսից-հարավ ձգվածությամբ է գերազանցում մյուս մայրցամաքներին (տարածվում է հյուսիսային լայնության \(1̊ 16'\) և հյուսիսային լայնության \(77̊ 43'\) կոորդինատների միջև, ինչպես նաև արևմտյան երկայնության \(9̊ 29'\) և արևելյան երկայնության \(169̊ 39'\) միջև): 

 

Մեծությամբ երկրորդը Աֆրիկան է՝ միակ մայրցամաքը, որը միաժամանակ տարածվում է ինչպես հյուսիսային և հարավային կիսագնդերում, այնպես էլ արևելյան և արևմտյան կիսագնդերում:

 

Աֆրիկային հաջորդում են Հյուսիսային և Հարավային Ամերիկաները, որոնք ամբողջովին տարածվում են արևմտյան կիսագնդում, սակայն Հարավային Ամերիկայի հյուսիսով է անցնում հասարակածը, հետևաբար այն տարածվում է և՛ հյուսիսային, և՛ հարավային կիսագնդերում:

 

Մեծությամբ նախավերջին տեղում է գտնվում Անտարկտիդա մայրցամաքը, որի միայն մի փոքր մասն է ընկած հարավային բևեռային շրջագծից հյուսիս և որի տարածքում է գտնվում հարավային բևեռը՝ դարձնելով Անտարկտիդան միակ մայրցամաքը, որը չունի հարավային, արևելյան և արևմտյան ծայրակետեր:

 

Տարածքով ամենափոքրը Ավստրալիան է, որի մեջտեղով է անցնում հարավային արևադարձը և որը ամբողջովին արևելյան կիսագնդում տարածվող միակ մայրցամաքն է:

 

 

 

Աշխարհամասերը նույնպես ցամաքի խոշոր միավորներ են, սակայն դրանց առանձնացման հիմքում դրված են այլ սկզբունքներ, ինչպես օրինակ Եվրոպացիների կողմից դրանց ճանաչման պատմական գործընթացը, մշակութային և տարածական ընդհանրությունները և տարբերությունները և այլն, ինչի շնորհիվ աշխարհամասերի և մայրցամաքների սահմանները տարբերվում են: Մասնավորապես Եվրոպացիների կողմից հնուց ի վեր ճանաչված տարածքները՝ Եվրոպա, Ասիա և Աֆրիկա աշխարհամասերը ընդունված է անվանել Հին Աշխարհ, իսկ հետագայում հայտնաբերված մայրցամաքները և աշխարհամասերը՝ Ամերիկան, Ավստրալիան և Օվկիանիան, ինչպես նաև Անտարկտիկան՝ Նոր Աշխարհ: 

 

Մայրցամաքներն, ինչպես և աշխարհամասերը վեցն են:

 

 

Ընդհանուր առմամբ կարող ենք նշել, որ ի տարբերություն մայրցամաքների աշխարհամասերը ընգրկում են նաև մայրցամաքների հարակից կղզիները:

 

 

 

Այսպիսով, նայելով քարտեզներին կնկատենք, որ օրինակ Եվրասիա մայրցամաքն ամբողջովին տարածվում է հյուսիսային կիսագնդում, սակայն Ասիա աշխարհամասը, շնորհիվ կղզային տարածքների, գտնվում է միաժամանակ և՛ հյուսիսային, և՛ հարավային կիսագնդերում: